Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara janë përpjekur të bindin Serbinë dhe Kosovën që t’i japin fund armiqësisë dhe të normalizojnë marrëdhëniet për më shumë se një dekadë.
Më në fund pati shenja premtimi në prill, kur presidenti serb Aleksandar Vuçiç dhe kryeministri i Kosovës Albin Kurti më në fund dhanë aprovimin e heshtur, nëse nuk hezitonin, për një plan të ndërmjetësuar nga BE-ja që do t’i shihte të dy të spërkatnin më në fund pak paqe mbi kapelë.
Por, pavarësisht nga të gjitha sharjet, nuk duhej të ishte.
Zyrtarët amerikanë dhe evropianë kanë insinuuar se Kurti ishte më shumë fajtor këtu, me shefin e politikës së jashtme të BE-së, Josep Borrell, duke tërhequr vëmendjen për dështimin e krijimit të një asociacioni të komunave në veri të Kosovës, i cili do t’u kishte lejuar serbëve të Kosovës njëfarë autonomie në një enklavë ku ata janë një shumicë.
Në prapaskenë, zyrtarët amerikanë dhe evropianë gjithashtu e kanë lavdëruar në heshtje Vuçiçin për një anim të ngadaltë dhe të ndalur drejt Perëndimit, duke furnizuar fshehurazi disa armë në Ukrainë dhe duke lëvizur për të reduktuar varësinë e Serbisë nga furnizimet ruse të energjisë.
Kjo është arsyeja pse përleshja befasuese e javës së kaluar midis serbëve të armatosur dhe policisë në fshatin Banjska, në komunën e Zveçanit të Kosovës veriore, është veçanërisht e çuditshme – dhe ia vlen të pyetet se kujt i shërben ajo.
Udhëheqësit e Kosovës fajësuan shpejt Vuçiçin për sulmin, i cili përfshinte gjithashtu një rrethim të një manastiri ortodoks. Një polic kosovar dhe tre persona të armatosur serbë u vranë në përleshje. Dhe presidentja e Kosovës Vjosa Osmani tha të premten se “grupi (i armatosur) thjesht ushtroi synimet dhe motivet e Serbisë si vend dhe Vuçiçit si udhëheqës”.
Osmani pohon se Beogradi po përpiqej të kopjonte aneksimin e Krimesë nga Moska në vitin 2014, i cili filloi me të ashtuquajturit burra të vegjël të gjelbër që depërtuan në gadishullin ukrainas. “Ata po përpiqen të bëjnë një model të Krimesë në Republikën e Kosovës, por ne absolutisht nuk do ta lejojmë që të ndodhë”, shtoi ajo.
Kurti ka bërë thirrje për vendosjen e sanksioneve ndaj Serbisë për atë që ai e përshkruan si një sulm terrorist të sponsorizuar nga shteti, duke paralajmëruar se nëse krimi mbetet i pandëshkuar, Beogradi do ta përsërisë atë. Vuçiç planifikoi dhe urdhëroi një sulm në veri të Kosovës “për të destabilizuar” vendin me qëllim të fillimit të një lufte, tha ai.
Si kundërpërgjigje, Vuçiç i ka mohuar me zemërim këto akuza, por e ka forcuar dukshëm retorikën e tij, ndoshta si një shaka për ultra-nacionalistët serbë. Megjithatë, më alarmante, Serbia ka ndërtuar forcat e saj pranë kufirit me Kosovën që nga përleshjet vdekjeprurëse, të cilat Shtëpia e Bardhë i ka përshkruar si “të paprecedentë”. Dhe sipas zëdhënësit të Këshillit të Sigurisë Kombëtare të SHBA-së, John Kirby, në një telefonatë me Vuçiçin, Sekretari i Shtetit Antony Blinken kërkoi një “de-përshkallëzim të menjëhershëm dhe një kthim në dialog”.
Megjithatë, nëse Beogradi do të kishte një dorë në sulm, do të dukej se do të tërhiqej kundër kujdesit që Vuçiç ka treguar që nga pushtimi rus i Ukrainës, duke mbrojtur bastet e tij midis Perëndimit dhe aleatit tradicional sllav të Serbisë. Vuçiç nuk iu bashkua sanksioneve perëndimore kundër Rusisë, por e ka dënuar pushtimin dhe thotë se është i prirur të ndjekë ofertën e Serbisë për anëtarësim në BE.
Marko Gjuriç, ambasadori serb në SHBA, i bën jehonë argumentit të Vuçiçit se planifikimi ose miratimi i një sulmi në Kosovë në këtë moment nuk do të kishte kuptim dhe potencialisht do të prishte përmirësimin e marrëdhënieve të Beogradit me Perëndimin. “Ne kemi shumë për të humbur nga çdo lloj përshkallëzimi në Kosovë”, tha ai për POLITICO – duke përfshirë edhe dëmtimin komercial të vendit.
Gjuriç tha gjithashtu se sulmi ka komplikuar politikën e brendshme të vendit, duke vënë në dukje se “e djathta ekstreme në Serbi do të përpiqet ta shfrytëzojë këtë në masën më të madhe të mundshme”.
Por liderët e Kosovës kanë një rast kundër Beogradit që kërkon përgjigje.
Për të mbështetur pretendimin se Vuçiç e miratoi sulmin, ata theksojnë rolin e Milan Radoiçiçit, nënkryetarit të Listës Serbe – një parti që dominon politikën serbe në veri të Kosovës dhe ka lidhje të ngushta me Partinë Progresive Serbe të Vuçiçit.
I mbiquajtur “bosi i veriut”, Radoiçiç pranoi organizimin dhe udhëheqjen e sulmit në një deklaratë të lëshuar nga avokati i tij, duke thënë se ai ishte i vetmi përgjegjës. “Për këtë nuk kam njoftuar askënd nga strukturat qeveritare të Republikës së Serbisë, as nga strukturat politike lokale nga veriu i Kosovës dhe Metohisë dhe as kam marrë ndihmë prej tyre, sepse tashmë kishim qëndrime të ndryshme për këtë. metodat e mëparshme të rezistencës ndaj terrorit të Kurtit”, tha ai.
Por Kurti hedh poshtë idenë se Radoiçiç do të kishte shkuar përpara pa miratimin e Vuçiçit. “Nuk kam dyshim se Radioçiç ishte vetëm ekzekutuesi. Ai që planifikoi dhe urdhëroi këtë sulm terrorist, kriminal ndaj shtetit tonë, për të cenuar integritetin tonë territorial, sigurinë kombëtare dhe sigurinë shtetërore, nuk është askush tjetër veçse presidenti Vuçiç”, u tha ai gazetarëve.
Zyrtarë të tjerë në Prishtinë thonë gjithashtu se do të ishte shumë e besueshme të mendohej se Aleksandar Vulin, kreu i agjencisë së inteligjencës së Serbisë BIA, nuk do të kishte qenë në dijeni të një sulmi të planifikuar.
Bojan Pajtiç, profesor serb i drejtësisë dhe ish-president i krahinës autonome të Vojvodinës brenda Serbisë, pajtohet se provokimi i Banjskës nuk do të kishte ndodhur pa dijeninë e agjencisë së sigurisë, duke thënë se nuk ka gjasa që BIA të mos kishte vënë re një operacion përgatitur nga një formacion i armatosur rëndë, i përbërë nga dhjetëra njerëz në një zonë kaq të vogël. “BIA normalisht e di se kush ka pirë kafe me kë dje në Zveçan,” tha ai.
“Kur ndodh një incident që nuk është i rastësishëm, por rezultat i përpjekjeve të dikujt, gjithmonë pyesni se në interesat e kujt është ai”, tha Paltiç. “Në këtë rast, sigurisht që nuk është në interesin e Aleksandër Vuçiçit, sepse pas përpjekjes së fundit për dialog në Bruksel, në sytë e Perëndimit, në raport me Kurtin, ai ende dukej si një partner konstruktiv.
Pajtiç nuk është i vetmi në pyetjen se kujt i interesonte sulmi, dhe deri më tani, si Uashingtoni ashtu edhe Brukseli kanë qenë jashtëzakonisht të kujdesshëm në komentet e tyre. Zëdhënësi i Komisionit Evropian Peter Stano tha se BE-ja do të presë përfundimin e hetimit përpara se të dalë në ndonjë përfundim mbi atë që ai e përshkroi si një sulm terrorist. Uashingtoni, i kujdesshëm për të mbajtur gjuhën e tij neutrale, nuk ka qenë gjithashtu specifik se kë fajëson.
Kjo, natyrisht, është në kontrast të thellë me Moskën, e cila parashikohej të qëndronte si mbrojtësja tradicionale e Serbisë, duke akuzuar Prishtinën për spastrim etnik në veri të Kosovës – e njëjta gënjeshtër e përdorur për të justifikuar pushtimin e plotë të Ukrainës nga presidenti rus Vladimir Putin.
“Ky incident, shembulli më i rëndë i dhunës në Kosovë për vite me radhë, i ktheu tavolinat Vuçiçit”, tha Dimitar Bechev, një studiues vizitor në Carnegie Europe. Dhe ai gjithashtu vuri në dyshim nëse sulmi ishte një operacion mashtrues nga ultra-nacionalistët serbë dhe udhëheqësit serbë të Kosovës.
“Nëse historia e funksionimit të pavarur të Radoiçiçit vërtetohet, do të duket se Vuçiç ka humbur kontrollin mbi përfaqësuesit e tij të dikurshëm”, tha ai.
